فروع دیناحکام عملی شریعت را فروع دین میگویند.فروع دين اسلام بسيار است و تعدادی از فروع دین به شرح زیراست: نماز، روزه، خمس، زکات، حج، جهاد، امر به معروف، نهی از منکر، تولی،و تبری.احكام و دستورات ديگرى مانند خريد و فروش، ازدواج، قصاص، ديات، قضاوت و... از فروع دين است. ۱ - اقسام تعالیم دینتعالیم آیین اسلام، دارای دو بخش اعتقادی و عملیاند. بخش اعتقادی، از اصول دین و مذهب سخن میگوید و بخش عملی، از فروع دین. بخش دوم را از آن رو «فروع» خوانند که در برابر «اصول» جای دارد [۱]
فرهنگ معارف اسلامی، ج۳، ص۴۴۲.
نه از آن رو که اهمّیّت ندارد. از این رو، پایبندی به فروع دین نیز- همچون اصول دین- واجب است.۲ - فروع دینفروع دین مجموعهای از وظایف و تکالیف عملی است که پیامبر اسلام (صلی الله و علیه و آله) برای سعادت دنیوی و اخروی انسانها از وحی برگرفته و ابلاغ کرده است. برخی از فروع دین، رابطه انسان با خدا را در قالب قوانین و احکام بیان میکنند و وظایفی را برای او پیش میکشند؛ وظایفی همچون نماز، روزه و حج. برخی دیگر به وظایفی که انسانها در برابر یکدیگر دارند نظر دارند و روابط انسانی را تنظیم میکنند؛ مانند جهاد، خمس و بیع. [۲]
دائرة المعارف تشیّع، ج۲، ص۱۵۲.
۳ - روش استنباط احکام فروع دیندانش فقه و اصول، از دانشهای اسلامی هستند که در قلمرو فروع دین، به پرسشهای انسان پاسخ میدهند و وظایف او را مشخص میسازند. [۴]
مناهج الاصول الی علم الاصول، ج۱، ص۴۵-۵۴.
فقهای شیعه از رهگذر این دانشها، فروع دین را از متون دینی استخراج و استنباط میکنند و احکام عملی شریعت را به دست میدهند.۴ - منابع استنباط احکاممنابعی که فقها از آنها بهره میجویند عبارتاند از: کتاب (قرآن)، سنّت (حدیث) اجماع و عقل. [۵]
اصل الشّیعة و اصولها، ص۱۱۴-۱۱۵.
۵ - تفاوت اصول و فروع دینمیان اصول و فروع دین تفاوتهایی وجود دارد که عبارتاند از: الف. اصول دین از اعتقادات و ایمانیّات سخن میگویند؛ ولی فروع دین نظر به عمل انسان دارند. [۶]
آموزش دین، ص۱۸- ۱۰.
ب. اصول دین نیازمند یقیناند و از این رو، تقلید را برنمیتابند؛ امّا فروع دین نیازمند تبلیغ و بیاناند و حکم عقل در آنها کافی نیست و از این رو تقلید پذیرند. ج. اصول دین از مقوله إخبار و وصف کردن هستند؛ امّا فروع دین، انشائی و دستوریاند و امر و نهی. [۸]
کفایة الاصول، ص۴۱- ۳۴.
د. در اصول دین اختلافی نیست؛ امّا گاه در فروع دین اختلافاتی رخ مینماید. این بدان سبب است که عمل به ظن در اصول دین روا نیست؛ ولی ظنّ معتبر گاه در فروع دین منشأ عمل میشود. [۹]
شریعت در آینه معرفت، ص۱۶۲- ۱۵۸.
[۱۰]
شریعت در آینه معرفت، ص۳۶۶- ۳۶۰.
ه. نسخ به فروع دین راه دارد؛ امّا در اصول دین به هیچ روی وجود ندارد. [۱۱]
کشّاف اصطلاحات الفنون، ج۱، ص۷۶۰.
و. علمای شیعه اصول دین را پنج اصل دانستهاند؛ امّا فروع را هشت یا ده فرع. [۱۲]
مجموعه آثار، ج۱۷، ص۲۲۰.
حتی گاه هر آنچه را در برابر اصول جای دارد و جزو احکام عملی است، از فروع دین شمردهاند. [۱۳]
معارف و معاریف، ج۴، ص۱۷۱۵.
[۱۴]
شرح المواقف، ج۱، ص۳۸.
۶ - پانویس
۷ - منبعفرهنگ شیعه، ص۳۵۸-۳۶۰. |